Κυριακή 1 Δεκεμβρίου 2013

                                                                       Κοάλα


 

«Ανάμεσα στα πλείστα είδη αποτυχίας ο καθένας διαλέγει

εκείνο που υπονομεύει λιγότερο την αυτοεκτίμησή του»

Lawrence Durrell

 

   Ήδη από την αρχή της ζωής του κάθε καινούριος μικρός άνθρωπος που έρχεται στον κόσμο επιστρατεύει κάθε θεμιτό (ή και «αθέμιτο») μέσο προκειμένου να δημιουργήσει δεσμούς με τα πρόσωπα που τον περιβάλλουν. Κι αυτό όχι αποκλειστικά στο όνομα μιας συναισθηματικής ανάγκης, αλλά και χάριν αυτής και μόνο της φυσικής του επιβίωσης και ασφάλειας.

   Η διαδικασία αυτή της προσκόλλησης -που πολύ εύστοχα έχει εικονογραφηθεί από το «μωρό κοάλα» -θεωρητικοποιήθηκε και εκτενώς περιγράφηκε από τον John Bowlby ήδη μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο  Πόλεμο. Έκτοτε την έννοια αυτή έχει πραγματευτεί και αναλύσει μια πλειάδα επιστημόνων με ποικίλες αναφορές και άξονες όπως ο ιδρυματισμός (Spitz), οι μορφές της προσκόλλησης (Ainsworth), το μεταβατικό αντικείμενο (Winnicott), η υιοθεσία (Rutter) κ.ά. Σε κάθε περίπτωση η έμφαση και το ενδιαφέρον των «ψυχολόγων της προσκόλλησης» έχει επικεντρωθεί στην αξία και στις συνέπειες της διαδικασίας αυτής στην εξέλιξη πρωτίστως των παιδιών και κατόπιν των εφήβων σε επίπεδο μετα-παρακολούθησης .

   Φαίνεται ωστόσο ότι, σε όλη τη διάρκεια της ζωής του , ως έφηβος και ως ενήλικας, ο «καινούριος μικρός άνθρωπος» του παρελθόντος εξακολουθεί να βάζει σε εφαρμογή λίγο πολύ τους ίδιους τρόπους και τους ίδιους μηχανισμούς με αυτούς που σκάρωνε στην παιδική του ηλικία προκειμένου να επιβιώσει στις σχέσεις του με τους άλλους. Η ποιότητα των σχέσεων αυτών τόσο στο πλαίσιο της οικογένειας όσο και έξω από αυτό καθορίζεται ουσιαστικά από το μοντέλο της προσκόλλησης που έχει καθορίσει κάθε έναν από εμάς στην πρώτη παιδική του ηλικία  και αυτό  αντανακλάται  κυρίως στον τρόπο που ερμηνεύουμε τους άλλους και τη σχέση μας με αυτούς.

   Όσον αφορά τους άλλους με κεφαλαίο αρχικό “α” το φίλτρο αυτό αποκτά κρίσιμη σημασία. Το παράδειγμα των συντροφικών σχέσεων είναι χαρακτηριστικό. Στο εδώ και τώρα κάθε συντροφικής σχέσης τα μοντέλα της προσκόλλησης του καθενός μας επανενεργοποιούνται και μαζί με αυτά οι αποσκευές μας αδειάζουν όλα τα συνακόλουθα σενάρια επιβίωσης. Όπως το μικρό παιδί, ο ενήλικας θα επιχειρήσει να ζητήσει με κάθε θεμιτό (ή και αθέμιτο) μέσο από τον σύντροφό του να ανταποκριθεί στις ανάγκες του και να επιβεβαιώσει ή να διαψεύσει –ανάλογα με τα σενάριο που τον συνοδεύει- εκείνον τον πρώτο σημαντικό Άλλο του παρελθόντος. Ας μην ξεχνάμε άλλωστε ότι ο Freud ήδη στις Τρείς Θεωρίες για την Σεξουαλικότητα τοποθετώντας στο επίκεντρο της συλλογιστικής του το μητρικό στήθος  ανάγει την σεξουαλική ενόρμηση στην ανάγκη του νεογνού για τροφή…

Ας επιστρέψουμε όμως στον Bowlby.

Το μικρό παιδί που έτυχε μιας ικανοποιητικής ανταπόκρισης στην ανάγκη του για προσκόλληση από τους ενήλικες του περιβάλλοντός του, ως ενήλικας με τη σειρά του θα μπορεί να ελέγξει με μεγαλύτερη ευχέρεια το στρες που του προκαλεί η «παραβίαση» του ζωτικού του χώρου από τον Άλλο και θα ανοίξει με περισσότερο πάθος και λιγότερο φόβο στην εμπειρία του μοιράσματος και του «εμείς». Σε αντίθετη περίπτωση, το προσωπικό του σενάριο αυτο-απαξίωσης που συμπυκνώνεται στο ανομολόγητο «δε μου αξίζει να με αγαπούν» ή απαξίωσης του Άλλου ως μη διαθέσιμου, αδιάφορου ή απορριπτικού στις ανάγκες του μικρού παιδιού που υπήρξε (και που δεν έπαψε ίσως ποτέ να είναι) θα φιλτράρει ως απειλή κάθε προοπτική  μοιράσματος με αποτέλεσμα ως ενήλικας πια να αναδιπλώνεται σε ένα «εγώ» φοβισμένο και μοναχικό, ανεξάρτητα από το αν στην πράξη επιλέξει τον δρόμο του «μόνος» ή του «μαζί». 

   Μένει αυτή η  εμπειρία της ψυχοθεραπείας – με οποιαδήποτε μορφή κι αν συναντηθεί  κανείς μαζί της, σε οποιαδήποτε ηλικία (ως παιδί, ως έφηβος, ως ενήλικας), με οποιαδήποτε ιδιότητα (ως κόρη/γιος ή ως γονιός) - για να ανοίξει  και να τακτοποιήσει  μεθοδικά τη βαλίτσα  που κουβαλάει ο καθένας μας στο ταξίδι των σχέσεων που επιφυλάσσει το παρελθόν στον μελλοντικό εαυτό του…

 

Σοφία Κάσση