Η εισαγωγή του όρου
“ψυχοσωματική” σηματοδότησε τη διεύρυνση του θεωρητικού και κλινικού πεδίου της
ψυχανάλυσης, αλλά και την ευαισθητοποίηση της ιατρικής και ψυχολογίας πάνω στις
ψυχικές διεργασίες που έχουν επιπτώσεις στη σωματική υγεία. Η ψυχοσωματική διερευνά, συγκεκριμένα, τα ελλείμματα της ψυχικής λειτουργίας του υποκειμένου,
τα οποία σχετίζονται με τη συμπεριφορά και τις σωματοποιήσεις. Υπό αυτό το
πρίσμα αντιμετωπίζει το υποκείμενο ως ψυχοσωματική ολότητα.
Η Ψυχοσωματική Σχολή των Παρισίων, αποτελεί
ίσως τη σημαντικότερη ψυχαναλυτική επιστημονική κίνηση που μελέτησε συστηματικά
το πεδίο της ψυχοσωματικής, συμβάλλοντας ουσιαστικά στην ενίσχυση της
θεωρητικής και κλινικής της πλευράς. Κύριος εκπρόσωπος της, ο P. Marty, χρησιμοποίησε τον όρο
«ψυχοσωματική» για να κάνει σαφείς τις σχέσεις, δυναμικές, τοπογραφικές και
οικονομικές, μεταξύ των σωματικών και των ψυχικών φαινομένων, τα οποία
παρατηρούνται συχνά σε ασθενείς με σωματικές ασθένειες.
Σύμφωνα με τη Ψυχοσωματική
Σχολή των Παρισίων, το υποκείμενο που εμφανίζει ευαλωτότητα στις σωματικές
διαταραχές παρουσιάζει αδυναμία του ψυχισμού να αναπαραστήσει και να
μεταβολίσει τις συγκρούσεις, με αποτέλεσμα να καταλήγει σε βιολογικές βλάβες
άνευ ψυχικού περιεχομένου, των οποίων ο μηχανισμός γένεσης παραμένει άγνωστος. Στο
πλαίσιο της ψυχαναλυτικής προσέγγισης των διαδικασιών της σωματοποίησης περιλαμβάνονται
οι κλινικές έννοιες της χρηστικής σκέψης και της θεμελιώδους κατάθλιψης.
Σύμφωνα με τους Γάλλους
ψυχαναλυτές, η χρηστική σκέψη
συνδέεται με υπερεπένδυση του πραγματικού, καταστολή του συναισθήματος,
υπερπροσαρμογή και προσαρμογή στην εξωτερική πραγματικότητα. Με αυτόν τον τρόπο
το Εγώ προστατεύεται από το άγχος. Η δεύτερη έννοια αφορά τη θεμελιώδη κατάθλιψη έτσι όπως την
περιέγραψε ο Marty. Αυτό που χαρακτηρίζει τη θεμελιώδη κατάθλιψη είναι το
αίσθημα ατονίας, κόπωσης, σωματικών αιτιάσεων, έντασης και στρες. Συνήθως
εμφανίζεται μετά από κάποια απώλεια στην οποία το υποκείμενο δεν έχει επενδύσει
συναισθηματικά. Χαρακτηριστικό των ασθενών με θεμελιώδη κατάθλιψη είναι μια
περισσότερο ή λιγότερο έντονη τάση προς συναισθηματική ψυχρότητα η οποία
προέρχεται από την απουσία του οδυνηρού συναισθήματος. Σε αντίθεση με άλλες
μορφές καταθλίψεων (νευρωτική κατάθλιψη), στη θεμελιώδη κατάθλιψη παρατηρούμε
απουσία θετικής συμπτωματολογίας, η ύπαρξη της οποίας θα σηματοδοτούσε το
οικονομικό αντιστάθμισμα της απώλειας του αντικείμενου. Αυτό που κυριαρχεί
είναι η ύπαρξη αρνητικής συμπτωματολογίας η οποία σχετίζεται με την εξάλειψη
της ψυχικής διεργασίας (ψυχική αποδιοργάνωση).
Έτσι λοιπόν, σιγά σιγά εγκαθίσταται
αυτό που ο Marty ονομάζει χρηστική ζωή, μια ζωή
που χαρακτηρίζεται από τη λογική της επιβίωσης και όχι της επιθυμίας. Ο ασθενής
ζει πλέον συμμορφωμένος στον κόσμο, δεν έχει κέφι, και ο λόγος του στερείται
φαντασιώσεων και συμβολισμών. Όσον αφορά τη σκέψη του, αυτή είναι στο μεγαλύτερο
της μέρος συνειδητή, χωρίς αυθορμητισμό και επικεντρωμένη στο εδώ και τώρα. Η διαδικασία
της ψυχοσωματικής αποσύνδεσης παρουσιάζει ένα χαρακτήρα προοδευτικής
αποδιοργάνωσης καθώς οι σωματοποιήσεις αναπτύσσονται προοδευτικά και σιωπηλά
στην αρχή. Πρώτα πλήττονται οι ψυχικές λειτουργίες και στη συνέχεια οι
σωματικές. Αυτό θα οδηγήσει στη συνέχιση της αποσύνδεσης, σε σωματικό επίπεδο,
αποσταθεροποιώντας τις φυσιολογικές λειτουργίες.
Smadja C. (2001). La vie operatoire. Paris, Puf.
Marty, P. (1980). L' ordre psychosomatique. Paris, Payot.
Marty, P. & de M' Uzan, M. (1962).
La pensee operatoire, dans Revue
francaise de psychanalyse, XXVII, numero special, 1963, republie en 1994 dans Revue francaise de psychosomatique,
τχ.6.
Ελένη Χρα
