ΨΥΧΙΚΗ ΑΣΘΕΝΕΙΑ ΚΑΙ ΣΤΙΓΜΑ
Δυστυχώς οι
περισσότεροι άνθρωποι που έρχονται αντιμέτωποι με μια σοβαρή ψυχική ασθένεια
καλούνται να διαχειριστούν μια εξίσου σημαντική πρόκληση η οποία έχει να κάνει με
τα στερεότυπα και τις προκαταλήψεις γύρω
αυτή. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα οι ψυχικά ασθενείς να αποκλείονται πολλές φορές
από εκείνες τις ευκαιρίες που θα μπορούσαν να τους εξασφαλίσουν μια καλύτερη
ποιότητα ζωής όπως για παράδειγμα η εύρεση στέγης, η εργασιακή απασχόληση, η
κοινωνική ενσωμάτωση και η ικανοποιητική χρήση υπηρεσιών υγείας.
Η ψυχική
ασθένεια μπορεί να προσβάλλει άτομα κάθε ηλικίας, παιδιά, εφήβους, ενήλικες,
ηλικιωμένους και μπορεί να εμφανιστεί σε κάθε οικογένεια, επηρεάζοντας την
κοινωνική και συναισθηματική ζωή όχι μόνο του ατόμου που πάσχει αλλά και όλων
των υπολοίπων μελών. Δεν είναι όλες οι ψυχικές διαταραχές το ίδιο καθώς έχουν πολλές
διαφορετικές μορφές και ποικίλουν όσον αφορά το φάσμα των συμπτωμάτων και των
εμπειριών που επηρεάζουν την ψυχική υγεία προκαλώντας προβλήματα στη σκέψη, τη
συμπεριφορά, το συναίσθημα και την επικοινωνία.
Ο όρος στίγμα αναφέρεται στην ανεπιθύμητη,
δυσφημιστική ιδιότητα που στερεί από κάποιον το δικαίωμα της πλήρους κοινωνικής
αποδοχής και τον αναγκάζει να προσπαθεί να κρύψει την αιτία που προκαλεί αυτή
την αντιμετώπιση (Goffman, 1963). Το στίγμα μπορεί να έχει «δημόσιο» χαρακτήρα που
αφορά την αντίδραση του γενικού πληθυσμού απέναντι στην ψυχική ασθένεια. Μπορεί
όμως να έχει και πιο «προσωπικό» χαρακτήρα που αφορά την υιοθέτηση, από τους ίδιους
τους ασθενείς, των αρνητικών στερεοτύπων που τους αποδίδονται. Και οι δύο
μορφές στίγματος μπορούν να γίνουν αντιληπτές μέσα από τους όρους των
στερεοτύπων, της προκατάληψης και των διακρίσεων.
Τα στερεότυπα είναι
υπεραπλουστευμένες συχνά παραπλανητικές και παρερμηνευμένες πεποιθήσεις που
έχουν συλλογική αποδοχή και οδηγούν σε άκριτες γενικεύσεις για άτομα και ομάδες
(πχ. «Οι άνθρωποι με σχιζοφρένεια είναι συνήθως βίαιοι και επικίνδυνοι»). Η
προκατάληψη αφορά την συναισθηματική αντίδραση που αποκαλύπτει την ετοιμότητα
του ανθρώπου να ενεργήσει θετικά ή αρνητικά απέναντι στο αντικείμενο της προκατάληψης
(πχ. «Οι άνθρωποι με σχιζοφρένεια είναι συνήθως βίαιοι και επικίνδυνοι και τους
φοβάμαι»). Οι διακρίσεις είναι η αντίδραση, η επακόλουθη δηλαδή συμπεριφορά των
προκαταλήψεων (πχ «Οι άνθρωποι με σχιζοφρένεια είναι συνήθως βίαιοι, τους φοβάμαι
και δε θα τους προσλάβω στη δουλειά μου»).
Οι συνέπειες του στίγματος αγγίζουν
τόσο το ίδιο το άτομο όσο και την οικογένεια του. Οι άνθρωποι που αποδέχονται
τη διάγνωση της ψυχικής ασθένειας νιώθουν την ανάγκη να «συμμορφωθούν» με το
στερεότυπο της ανικανότητας και της απαξίας. Αυτό οδηγεί αναπόφευκτα στην
κοινωνική τους απόσυρση με αποτέλεσμα τα συμπτώματα τους να επιτείνονται και η
αυτοεκτίμηση τους να πλήττεται. Αντίστοιχα τα μέλη των οικογενειών τους αποφεύγουν
να μιλούν για την ασθένεια, απομονώνονται κυριευμένα από ντροπή, θλίψη και
άγχος. Σε αυτό συντελεί πολλές φορές η στάση όχι μόνο του γενικού πληθυσμού
αλλά και των ίδιων των επαγγελματιών υγείας η οποία είναι συχνά απορριπτική.
Η σωστή ενημέρωση γύρω από θέματα
ψυχικής υγείας, η δυνατότητα προσωπικής επαφής με ανθρώπους που πάσχουν από
κάποια ψυχική ασθένεια και η αντιμετώπιση τους με σεβασμό και αξιοπρέπεια είναι
ορισμένοι τρόποι που μπορεί να βοηθήσουν στον περιορισμό του στίγματος. Σε αυτούς
μπορούν να συμπεριληφθούν και σειρές δράσεων εκπαιδευτικού χαρακτήρα με στόχο
τη μείωση των προκαταλήψεων και των διακρίσεων μέσα από φορείς όπως το σχολείο
και τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης.
Ελένη Χρα
